Co tygodnik Jedność Robotnicza PPS pisał o Żyrardowie 1916-1918...

Zainspirowany zmianą nazwą ulicy postanowiłem poczytać trochę gazetę "Jedność Robotnicza" wydawaną w latach 1916-1918 przez Tomasza Arciszewskiego.

Ponieważ nie mam czasu, przepuściłem wszystkie numery przez OCR, wyszukałem i odszpaltowałem teksty o Żyrardowie. Niektóre są bardzo, ciekawe, i pokazują nasze miasto z punktu widzenia klasy robotniczej.

Zawsze mi się wydawało, że te stroje na inscenizacji Strajku Szpularek są zbyt nowe i kolorowe.

W rzeczywistości warunki życia były dla ludzi bardzo ciężkie. Są opisy życia, ale też krytyka Rady Miasta (tak!!!!) i machlojek władz, które robotnicy "prali" na łamach swojej gazety ogólnopolskiej. Jest arcyciekawy opis ucieczki zamachowców po ataku w Grodzisku Mazowieckim, który jest podzielony aż na kilka numerów gazety.

Wpisy nie będą w kolejności chronologicznej, tylko losowej, chodzi o przybliżenie tego jak tygodnik "Jedność Robotnicza" zarejestrował nasze miasto. Większość z tych tekstów to listy do redakcji, ale jest jeden lub dwa teksty Tomasza Arciszewskiego, który musiał być wtedy w Żyrardowie.

Każdy numer gazety w którym występuje tekst o Żyrardowie będzie miał osobny wpis na forum, potem wpisy uszereguję w kolejności numerów gazety, lub innej, zobaczymy na końcu.

Jedność Robotnicza, 4 lutego 1917 roku, Rok II numer 6

Zarząd zakładów żyrardowskich puścił w ruch oddział przędzalniczy. Zarządza tym oddziałem niejaki pan Balkow, który obchodzi się z ludźmi niezwykle brutalnie Przy przyjmowaniu nowych ludzi bił on i kopał zgłaszających się do pracy, którzy czekali na swą kolej, wielu z nich spychał ze schodów, pomiędzy nimi i kobiety.
Lżenie robotników jest u niego rzeczą stałą. Dyrektor Żbikowski dotychczas nie zwrócił uwagi na te objawy zezwierzęcenia. Ciemni robotnicy zbierali kiedyś na mszę za jego zdrowie, a on dziś ładnie się wywdzięcza!
Zapamiętajcie sobie to postępowanie, towarzysze-robotnicy.

---

Tekst powyższy znajduje się w wydaniu "Jedności Robotniczej" z 4 lutego 1917 roku, numer II/6. Nie jest podpisany, czyli za jego prawdziwość ręczy redakcja.

Jedność robotnicza, 8 kwietnia 1917 rok, numer II/15

W dniu 18 zeszłego miesiąca odbyło się zebranie organizacyjne Centralnego Związku Zawodowego robotników wszystkich zawodów, na którym tow. Kamiński wyjaśniał znaczenie związków zawodowych dla klasy robotniczej i potrzebę jak najszerszego organizowania się, zaznaczając, że tylko robotnicy, zorganizowani w bezpartyjne klasowe związki zawodowe, mogą skutecznie walczyć o swoje prawa i poprawę bytu.

W dyskusji, jaka się wywiązała, brało udział paru towarzyszy, popierając wywody tow. Kamińskiego i żądając przystąpienia do natychmiastowego tworzenia związku zawodowego.

Następnie wybrano Komisję organizacyjną, której powierzono powołanie do życia bezpartyjnej organizacji zawodowej, grupującej robotników wszystkich zawodów. Do Komisji zostali wybrani tow. tow.: Stefan Kamiński (przewodniczący), Józef Lewandowski, Ludwik Zaborowski— przemysł włóknisty, Stanisław Majewski (sekretarz)—przem. drzewny, Franciszek Ekielski— przem. metalowy, Piotr Górny—przem. mularski, Franciszek Chmielewski — przem. krawiecki.

---

Tekst powyższy znajduje się w wydaniu "Jedności Robotniczej" z 8 kwietnia 1917 roku, numer II/15. Podpidano go skrótem Fr.

Jedność Robotnicza, 14 stycznia 1917 roku numer II/3

W Żyrardowie utworzył się Robotniczy Komitet Wyborczy Socjalistów Polskich. Lista kandydatów do
Rady miejskiej składa się z towarzyszy: Malinowskiego, Górnego, Kowalskiego, Chedorskiego Majewskiego, Paluszkiewicza, Życińskiego, Kociszewskiego, Walczyńskiego, Piaseckiego i Matersktego.

Wybory odbędą się 15, 16 i 17 stycznia w trzech kurjach, z których każda wybiera 6-ciu radnych. Pierwsza kur ja: przemysł i handel, druga - właściciele domów, trzecia – robotnicza.
Nasz Komitet Wyborczy postawił kandydatów do trzeciej kurji, robotniczej: sześciu radnych i sześciu zastępców.

Spodziewamy się, że lista nasza przejdzie w całości Były próby urządzenia wyborów na poufnym zebraniu do wszystkich kurji, zwołanym Przez endeków i urzędników fabryki. Postawiono kandydatów, a obecni na zebraniu nie śmieli zaprotestować, chociaż większość zebranych uznaje, że wybory powinny się odbyć formalnie, przez głosowanie tajne, w urzędzie wyborczym, aby nie przeszła klika, która dotąd rządziła samowolnie miastem bez żadnej, kontroli. Dotąd jednak po za naszym komitetem robotniczym me powstał żaden komitet wyborczy w innych kurjach, co świadczy o smutnym stanie naszej inteligencji i mieszczaństwa. Brak cywilnej odwagi i bierność wobec spraw, które wszystkich obchodzą, za to narzekań jest co niemiara.

W sobotę, dnia 6-go stycznia, odbył się wiec przedwyborczy w sali kinematografu Tera, zwołany przez nasz Komitet wyborczy. Zgromadziło się około 300 robotników i sporo miejscowej inteligiencji (pisownia oryginalna). Wiec zagaił tow. Górny, przewodniczył tow. Arciszewski, prócz niego do prezydjum wybrano tow. Kowalskiego, Chedorskiego, Górnego i Piaseckiego. Referował tow. Arciszewski o gospodarce rządów moskiewskich, radach miejskich z mianowania, wreszcie o zadaniach rady miejskiej z wyboru i obronie interesów klasy robotniczej. W dyskusji zabierali głos dwaj robotnicy: bezpartyjny i jeden z naszych towarzyszy, którzy wskazywali ciężki stan robotników w Żyrardowie. Wiec skończył się przyjęciem rezolucji:

„Robotnicy, zgromadzeni na wiecu przedwyborczym w sali Tera dnia 6 stycznia, uznają kandydatów na radnych, wystawionych przez Robotniczy Komitet Wyborczy Socjalistów Polskich, stojących na stanowisku Socjalizmu
i Niepodległości, za jedynych swoich przedstawicieli do rady miejskiej i na listę tę solidarnie będą głosowali”.

Wspomnieć należy, ze Żyrardów robotniczy jest ogromnie wyludniony. N a listę wyborców w kurji robotniczej zapisało się 400 osób.

---

Tekst powyższy znajduje się w wydaniu "Jedności Robotniczej" z 14 stycznia 1917 roku, numer II/3. Podpisano go skrótem T.A czyli napisał go sam redaktor naczelny i wydawca gazety - Tomasz Arciszewski, który był w Żyrardowie..

Jedność robotnicza, 27 stycznia 1918 roku

Dział "Prowincja" - Żyrardów.

W roku 1911 zarząd fabryki żyrardowskiej, wchodząc w ciężkie położenie robotników, wywołane drożyzną żywności, sprowadził dla swych pracowników 10.000 korców ziemniaków. Każdy robotnik mógł nabyć do 6 korcy ziemniaków, płacąc po 1 rb. 40 kop. za korzec. To zarządzenie administracji wywarło pożądany skutek, gdyż ceny ziemniaków na rynku spadły do poziomu ceny fabrycznej.

Dziś w Żyrardowie instytucją, powołaną do zaradzenia nędzy klasy robotniczej, jest bez wątpienia Rada miejska, która jednak zamiast zaradzić smutnej doli robotnika, zbiera się co tydzień ale na... pogawędki.

W imię bezstronności trzeba przyznać, że jedną rzecz zorganizował magistrat m . Żyrardowa: przewożenie umarłych. Karawan zastępuje wóz od gnoju, używany również do przewożenia miału węglowego.

Sprawa węglowa jest również przez „ojców” naszego miasta rozwiązana ku uciesze paskarzy i spekulantów. Maksymalna cena jest ustanowiona na 7 marek za korzec; węgiel natomiast dostaje się w ręce osobników z pod ciemnej gwiazdy, którzy sprzedają korzec za 15 mk. (marek)..
Magistrat, wchodząc w ciężkie położenie milicji miejskiej, postanowił sprowadzić dla niej wagon węgli po cenie kosztu. Węgiel sprowadzono, ale nie dostał się on, oczywiście, milicjantom. Węgiel otrzymał kupiec żyrardowski, p. M., milicja zaś dalej marznie.

---

Tekst powyższy znajduje się w wydaniu "Jedności Robotniczej" z 27 stycznia 1918 roku, numer III/4. Podpisano go "Żyrardowianin".

Jedność robotnicza, 27 maja 2017 roku

Z całej Polski - Żyrardów

Nie ma u nas teraz pracy na miejscu. W ruchu jest tylko jeden oddział fabryki. Zmusza to naszych towarzyszy do wyjazdów na roboty w różne strony. A i ci, co wyjechać na stałe nie chcą, chodzą za zarobkiem na wieś, trudniąc się drobnym handlem.
Warunki te nie pozwalają nam na stworzenie licznej organizacji. Pracujemy jednak pomimo wszystko i wpływy nasze znacznie się rozszerzyły, zwłaszcza od czasu wyborów do rady miejskiej, w której co prawda nasi towarzysze-radni mało mogą wskórać.
Młodzież zaczyna się interesować naszym ruchem . Jesteśmy też w dobrych stosunkach z niejedną wsią w powiecie błońskim i skierniewickim . Chłopi często i długo z nam i gadają i chętnie biorą nasze wydawnictwa wszędzie, gdzie tylko kler nie ma w swoich rękach „rządu dusz”.
W najbliższym czasie przystępujemy do założenia ogólnozawodowego związku robotniczego.
Poza nami nie widać tu żadnej innej czynnej grupy robotniczej.

---

Tekst powyższy znajduje się w wydaniu "Jedności Robotniczej" z 20 maja 1917 roku. Rok gazety II, numer 27. Tekst nie jest podpisany.

Jedność Robotnicza, 12 sierpnia 1917 r.

Z całej Polski - Żyrardów

W tygodniku „Jedność Robotnicza” z d. 29 lipca r. b. została zamieszczona korespondencja z Żyrardowa, do której pragnę dodać więcej światła.

Autor zamieszczonej korespondencji zapewne nie miał cywilnej odwagi prać brudów, jakie zagnieździły się w sklepie i jadłodajni pod opieką Rady Opiekuńczej w Żyrardowie. Po przeczytaniu powyższej korespondencji, która poruszyła nasz proletarjat z uwielbieniem dla tych, którzy odczuwają i nie śpią, aby zwalczać nienasyconych krzywdzicieli biednych mieszkańców Żyrardowa.

Dlaczego u nas jedyna kuchnia dla najbiedniejszych w najcięższym czasie została zamknięta?
Cały Żyrardów wie, ze wina spada na aprowizanta, p. Rafałowicza, który pomimo, iż ma drugorzędną posadę w zakładach żyrardowskich jako urzędnik, swoim lizusostwem u prezesa Rady postarał się wyrzucić wszelkich biednych drobnych dostawców, ażeby ulżyć i zaoszczędzić mniej wydatków kasie R. G. O. Jaka była oszczędność p. Rafałowicza, to najlepiej kasa i niżsi pracownicy kuchni doskonale wiedzą.

Jak wiadomo, kuchnia na zimę nie była dostatecznie zaprowiantowana, to też zgłosił się p. Modrzejewski z ofertą 3000 korcy kartofli po cenie rb. 5.40 korzec; p. Rafałowicz nie przyjął dlatego, że sam bardzo lubił jeździć po dworach, a na tym nic nie tracił. To też w trakcie największych mrozów p. Rafałowiczowi handlarze dostawiali marchew, naturalnie zmarzniętą, którą trzeba było jako gnój wyrzucić. Takie u nas są zarządy w instytucjach dobroczynnych, a nędza najwięcej odczuwa ich gospodarkę.

Tak samo się robi w sklepie Rady Opiekuńczej, w którym odbywa się sprzedaż cukru kartkowego. Wydawcę cukru p. Tuwana nie rozczula, że z winy jego ludność Żyrardowa za kwiecień cukru nie otrzymała, który to cukier p. Tuwan dla swego bez dna zysku oddał rozmaitym z pod ciemnej gwiazdy geszefciarzom, którzy wywieźli go do Mszczonowa i Grójca, do tajnej gorzelni na wódkę.

Na posiedzeniu Rady miejskiej jeden z radnych poruszył publicznie takie pachnące kwiatki, jak p. Tuwan i p. Rafałowicz, i wie o tym zarząd R. G. O., a jak było nadużycie, tak jest obecnie, tylko p. Tuwan jest trochę ostrożniejszy w swej robocie. Może prasa robotnicza z otwartą przyłbicą wypierze brudy tych, którzy pragną być fundatorami państwa polskiego.

Sympatyk P. P. S.

---

Tekst powyższy znajduje się w wydaniu "Jedności Robotniczej" z 12 sierpnia 1917 roku. Rok gazety II, numer 33. Tekst podpisano "Sympatyk P. P. S.