Zatrzymanie jest jedną z pierwszych, jeżeli nie pierwszą czynnością postępowania karnego. Ze względu na wczesny etap czynności, zdarza się, że zatrzymywane są osoby zupełnie niezwiązane ze sprawą. Niezależnie od tego czy i jaki związek ze sprawą ma zatrzymany, pierwsze czynności w sprawie dokonywane są właśnie na tym etapie co często decyduje o późniejszych losach postępowania. Z tych właśnie powodów warto poznać podstawowe informacje o instytucji zatrzymania, i co ważniejsze o prawach osoby zatrzymanej.

Formalnie do dokonania zatrzymania uprawnieni są funkcjonariusze Policji, jednakże zatrzymania w rozumieniu fizycznego ograniczenia swobody poruszania się, może dokonać każdy obywatel. Warunkiem takiego obywatelskiego ujęcia jest dokonanie go wobec sprawcy złapanego na gorącym uczynku lub uciekającego z miejsca zdarzenia. Ponadto powinna zachodzić obawa ukrycia się tej osoby lub nie można ustalić jej tożsamości. Tak ujętego sprawcę należy niezwłocznie oddać w ręce Policji.

Najbardziej ogólną podstawę zatrzymania znajdziemy w art. 244 § 1 k.p.k., zgodnie z którym:

„Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo, a zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby albo zatarcia śladów przestępstwa bądź też nie można ustalić jej tożsamości albo istnieją przesłanki do przeprowadzenia przeciwko tej osobie postępowania w trybie przyspieszonym.”

Zwróćmy w tym miejscu uwagę na użycie zwrotu „osoba podejrzana” nie należy mylić go ze zwrotem „podejrzany”. Osobą podejrzaną jest osobą, co do której istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo, jednak stopień pewności organów ścigania nie uzasadnia wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów. Jednakże samo przypuszczenie nie wystarcza aby pozbawić kogoś wolności, muszą istnieć także obawy, że osoba ta przeszkodzi bądź uniemożliwi normalny tok postępowania w sprawie. Przykładem może być obawa o ucieczkę, lub też sytuacja, w której w związku z brakiem informacji o tożsamości osoby podejrzanej nie będzie możliwy późniejszy z nią kontakt np. celem przesłuchania.

Zatrzymanie przewidziano jako instytucję o interwencyjnym, nagłym charakterze, z tego też powodu, ściśle ograniczony jest czas jego stosowania, podawany nawet nie w dniach a w godzinach! Łączny czas zatrzymania nie może przekroczyć łącznie 72 godzin. Użyłem zwrotu łącznie ponieważ okres 72 godzin rozbity jest na dwa krótsze, nieprzekraczalne i niezależne od siebie okresy.

Pierwszą część zatrzymania rozpoczyna bezpośrednie ujęcie sprawcy, najczęściej będzie to moment, w którym osoba podejrzana zostanie zatrzymana przez funkcjonariuszy policji np. w wyniku rutynowej kontroli. Etap ten nie może przekroczyć 48 godzin, do końca tego terminu osoba zatrzymana musi zostać przekazana do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania bądź zwolniona. Od tej chwili liczony jest 24 godzinny termin dla Sądu na wydanie postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania bądź o zwolnieniu zatrzymanego. Pamiętajmy, iż są to dwa niezależne od siebie terminy ! Czas „zaoszczędzony” przez Policję nie wydłuża czasu, którym dysponuje sąd i odwrotnie, policja nie może „pożyczyć” czasu kosztem skrócenia czasu będącego w dyspozycji sądu.

Dla przykładu, w poniedziałek o godzinie 13:13 dokonano zatrzymania Jana K., jeszcze tego samego dnia o godzinie 15:13 przekazano zatrzymanego do sądu z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania. Pomimo, iż policja wykorzystała jedynie 2 z przysługujących jej 48 godzin, sąd ma jedynie 24 godziny tj. czas do wtorku do godziny 15:13. W tym wypadku, łączny czas zatrzymania wyniesie maksymalnie 26 godzin.